To, czym oddychamy, ma kluczowy wpływ na jakość i komfort naszego życia. To, co emitujemy do atmosfery, może mieć wręcz wpływ na przyszłość świata – nie dziwi więc, że UN Environment uznał, że to już najwyższy czas na wytężone działania przeciwko zanieczyszczeniu powietrza.

Problem z którym mierzymy się w naszych miastach i wsiach ma przede wszystkim wymiar zdrowotny. Według danych Europejskiej Agencji Środowiska z powodu niskiej jakości powietrza umiera w Polsce przedwcześnie 46 tysięcy osób. Stężenia benzo(a)pirenu w roku 2016 w miastach takich jak Opoczno czy Nowa Ruda odpowiadały równowartości wypalenia około 8 tysięcy papierosów.

Troska o powietrze wiąże się również z troską o klimat. Kiepskiej jakości źródła ciepła czy spalanie paliwa w samochodach generuje nie tylko szkodliwe substancje, będące składnikami smogu, ale również gazy cieplarniane. Według danych IPCC w ciągu najbliższych 11 lat musimy podjąć stanowcze działania na rzecz globalnej ochrony klimatu – w przeciwnym razie jego zmiany wymkną się nam spod kontroli.

Źródła zanieczyszczeń powietrza uzależnione są od lokalnych uwarunkowań oraz zmieniają się w czasie. W miastach o słabo rozwiniętej sieci ciepłowniczej istotnym ich źródłem wciąż mogą być budynki – szczególnie jesienią i zimą, gdy mieszkania ogrzewane są za pomocą niskiej jakości pieców lub gdy używane są szczególnie zanieczyszczające powietrze paliwa (odpady, węgiel).

Innym istotnym źródłem problemów z powietrzem na poziomie lokalnym jest transport. Duża ilość samochodów na drogach, przestarzałe technologie, a nawet technika jazdy – wszystko to wpływa na wzrost poziomu zanieczyszczeń, generowanych m.in. przez spalanie paliwa czy ścieranie się klocków hamulcowych i opon.

Nie. Do pogarszania się jakości powietrza przyczyniają się chociażby emisje ze składowisk nieposegregowanych śmieci. Pokazuje to, że troska o jakość powietrza musi mieć kompleksowy charakter.

W szerszym zakresie zanieczyszczenia powietrza – szczególnie te, przyczyniające się do zmian klimatu – powiązane są również z naszymi wzorcami produkcji oraz wyborami konsumenckimi. Nieefektywne wykorzystywanie surowców przyczynia się do podtrzymania sporego zapotrzebowania na energię w procesach produkcyjnych. Rosnący globalny apetyt na produkty mięsne prowadzi z kolei do rosnącego problemu emisji metanu przez sektor rolnictwa.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) co roku z powodu niskiej jakości powietrza przedwcześnie umiera nawet 7 milionów ludzi. 90% globalnej populacji oddycha powietrzem, które nie spełnia norm WHO. Nie wszędzie jednak dominująca forma zanieczyszczeń ma ten sam charakter.

Spośród tego grona aż 3,8 miliona osób umiera z powodu zanieczyszczeń, generowanych w obrębie gospodarstwa domowego – w szczególności niskiej jakości paliw, stosowanych do gotowania (włącznie ze zwierzęcym nawozem). Problem ten dotyka głównie państwa o niskim i średnim dochodzie, położone w Azji i Afryce.

Pyły zawieszone – w szczególności typu PM2,5 – przedostają się do naszych układów oddechowych i krwionośnych, zwiększając ryzyko zachorowania na astmę czy śmierci na zawał serca bądź udar mózgu.

Zanieczyszczenia tego typu są szczególnie szkodliwe dla osób z wrażliwych grup społecznych, np. osób starszych. Dzieci, z powodu niższego wzrostu, znajdują się bliżej źródeł emisji spalin samochodowych niż osoby dorosłe. Niskiej jakości powietrze przyczynić się może do problemów w procesie ich rozwoju.

Część zanieczyszczeń powietrza, przyczyniających się do powstawania smogu, ma również – krótko- i średniookresowy – wpływ na globalny klimat. Generowane przez silniki diesla cząsteczki silnie absorbujące promieniowanie słoneczne (ang. black carbon) wędrują droga powietrzną w rejony polarne, osadzając się na tamtejszym śniegu. W efekcie pogarsza się jego albedo (zdolność odbijania promieni słonecznych) – cząsteczki te zwiększają tym samym pochłanianie energii, przyczyniając się do dalszego wzrostu globalnej temperatury.

Poprawa jakości powietrza i minimalizacja źródeł jego zanieczyszczeń daje szansę na szybko odczuwalne zmniejszenie skali tego wzrostu, zwiększając prawdopodobieństwo utrzymania go na poziomie nieprzekraczającym 1,5 stopnia Celsjusza w stosunku do okresu przed rewolucją przemysłową.

Tak. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia wśród 50 miast Europy o największym zanieczyszczeniu pyłem PM2,5 w roku 2016 aż 33 znajdowały się w Polsce. W roku 2017 w tym niechlubnym rankingu znalazło się aż 36 polskich miejscowości.

Temat smogu stał się w ostatnich latach jednym z kluczowych elementów debaty publicznej. Informacje o stanie powietrza pojawiają się w eksponowanych miejscach portali internetowych oraz w prognozach pogody. Tworzy to korzystne warunki do stymulowania dyskusji na temat poprawy stanu środowiska i poszukiwania skutecznych rozwiązań na rzecz czystego powietrza.

W walce ze smogiem pomagają zarówno działania odgórne, jak i oddolne. Termomodernizacja budynków, promowanie odnawialnych źródeł energii elektrycznej i cieplnej czy dostępność szerokiej gamy alternatyw dla samochodu – przystępnego cenowo i atrakcyjnego transportu publicznego, wysokiej jakości infrastruktury pieszej i rowerowej – są najczęściej pojawiającymi się propozycjami w tym zakresie.

Upowszechnianie się tego typu rozwiązań zmniejszy nasze zapotrzebowanie na paliwa kopalne, co z kolei przełoży się na bardziej skuteczne działania na rzecz ochrony globalnego klimatu. Ważną rolę odegra tu również wspieranie działań na rzecz budowy gospodarki o obiegu zamkniętym oraz promowania odpowiedzialnych wzorców produkcji i konsumpcji.

Tak. Wystarczy spacer po osiedlu domków jednorodzinnych byśmy mogli ocenić czy dobrze się nam oddycha, gdy choć parę osób pali w piecu czy kominku.

Domagając się rozwiązań systemowych już dziś możemy wcielać w życie dobre nawyki i zachęcać do nich innych. Proste zmiany, takie jak wyłączanie nieużywanego sprzętu elektronicznego nie pogorszą naszej jakości życia, a pomogą powietrzu, klimatowi – a nawet naszym portfelom. Częstsze przemieszczanie się pieszo czy rowerem pozwoli zaoszczędzić na paliwie, a dodatkowo da nam szansę zadbać o zdrowie – o ile tylko nieprzekroczone będą normy zanieczyszczeń powietrza.

Zapraszamy do podejmowania EKOpostanowień i do zastanowienia się, w jaki jeszcze sposób działania #DlaPlanety mogą podnieść naszą jakość życia.